Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Patronka roku 2025
W 2025 r. mija 80. rocznica śmierci Marii Janiny Teresy Pawlikowskiej–Jasnorzewskiej, z domu Kossak, wybitnej polskiej poetki i dramatopisarki. Dziadek Juliusz Kossak, ojciec Wojciech i starszy brat Jerzy byli malarzami, znanymi zwłaszcza dzięki obrazom koni i scen batalistycznych. Młodsza siostra, Magdalena Anna, znana pod pseudonimem literackim Samozwaniec, cieszyła się uznaniem i popularnością jako pisarka satyryczna. Maria Janina dorastała w dworze zwanym Kossakówką, który był centrum wydarzeń kulturalnych – tam spotykali się najważniejsi twórcy owych czasów, między innymi Henryk Sienkiewicz, Wincenty Lutosławski czy Ignacy Jan Paderewski. Odebrała wykształcenie domowe, skoncentrowane na przedmiotach humanistycznych. Znała bardzo dobrze język niemiecki, francuski i angielski. W młodości zajmowała się zarówno poezją jak i malarstwem. Przez krótki czas była wolną słuchaczką Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1922 r. ukazał się jej tomik Niebieskie migdały, zaś dwa lata później ilustrowany przez autorkę zbiór Różowa magia. Maria Pawlikowska – Jasnorzewska wypracowała swój oryginalny styl liryki miłosnej, jej talent szczególnie dobrze ujawniał się w aforystycznej miniaturze poetyckiej. Z czasem pojawiła się w twórczości poetki refleksja na przemijaniem i okrucieństwem wojny. (Śpiąca załoga, Krystalizacje, Róża i lasy płonące, Gołąb ofiarny). Debiutem scenicznym był Szofer Archibald. Komedia w trzech aktach (1924). Do wybuchu wojny Maria Pawlikowska-Jasnorzewska stworzyła piętnaście sztuk, wśród których przeważają komedie. Stworzyła też m.in. słuchowiska radiowe oraz ośmieszającą Hitlera i nazizm groteskową tragifarsę Baba-Dziwo, wystawioną w Krakowie w teatrze im. Juliusza Słowackiego w 1938 r. Ponadto była autorką sztuk psychologiczno-obyczajowych (Egipska pszenica, Zalotnicy niebiescy). Przyjaźniła się z wieloma artystami i pisarzami z kręgu Skamandra. W 1935 r. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska otrzymała nagrodę Złotego Wawrzynu przyznaną przez Polską Akademię Literatury a w 1937 r. - Literacką Nagrodę Miasta Krakowa. Po wybuchu wojny udało się jej we wrześniu 1939 r. opuścić Polskę i dostać do Francji, a następnie do Anglii. Osiadła z mężem w Blackpool. Na emigracji Maria Pawlikowska przygotowała jeszcze jeden tom poezji – Bagienne niezapominajki. Zmarła 9 lipca 1945 r. w Manchesterze. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska to autorka około 500 wierszy, 20 sztuk teatralnych i 10 słuchowisk radiowych. Twórczość poetki pozostaje nieustannie w kręgu zainteresowań filologów i krytyków literackich, a jej wiersze stają się tekstami piosenek. Ku czci poetki nazwano jej imieniem planetoidę 4114.
W uznaniu twórczego dorobku Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Senat RP podjął decyzję o ustanowieniu jej patronatu w roku 2025. Podkreślono, że tomiki z jej wierszami nadal są wznawiane, czytane i tłumaczone (…) czyniąc z niej, obok Wisławy Szymborskiej, najchętniej przekładaną polską autorkę w historii. Postrzeganie świata i pokazywanie relacji międzyludzkich opisywane przez poetkę jest uniwersalne i wzrusza kolejne pokolenia czytelników.
Czarno-biały portret siedzącej na kanapie Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.
Zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego:
https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/28273/6cbb9fa068e7345ac69ab2a4945871b6/
Dostęp [1.07.2025]
