9 czerwca Międzynarodowy Dzień Archiwów
Święto zostało ustanowione w 2007 r. podczas 16. Międzynarodowego Kongresu Archiwów w Kuala Lumpur, na pamiątkę utworzenia w 1948 r. Międzynarodowej Rady Archiwów (ICA), działającej pod auspicjami UNESCO. W dniu swego święta archiwa na całym świecie przypominają o misji i znaczeniu dla zbiorowej pamięci narodów i społeczeństw.
Archiwa przechowują różnorodne źródła informacji, wytworzone przez instytucje lub osoby fizyczne. Mogą to być akta i dokumenty, korespondencja, dokumentacja finansowa, techniczna i statystyczna, mapy i plany, fotografie, filmy i mikrofilmy, nagrania dźwiękowe i audiowizualne. Cała dokumentacja przechowywana w archiwum dzieli się na zespoły archiwalne. W skład jednego zespołu wchodzą materiały wytworzone i zgromadzone przez instytucję (np. konkretny urząd czy przedsiębiorstwo), albo przez osobę lub rodzinę czy ród. Z archiwaliów o nieokreślonej przynależności zespołowej, a więc takich, które trudno przypisać konkretnemu twórcy, tworzy się zbiory archiwalne o podobnym charakterze, np. zbiór plakatów, zbiór rękopisów czy zbiór map i planów.
W Polsce działa kilka kategorii archiwów, ale główną rolę odgrywa sieć Archiwów Państwowych. Podlegają one bezpośrednio Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych, który jednocześnie odpowiada za cały narodowy zasób archiwalny. Sieć archiwów państwowych tworzą 3 archiwa o charakterze centralnym: Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Archiwum Akt Nowych (AAN), Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC) oraz 29 archiwów o zasięgu regionalnym wraz z ich oddziałami zamiejscowymi (w tym Archiwum Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku) i 3 ekspozyturami.
Z materiałów archiwalnych przechowywanych w Archiwach Państwowych może skorzystać każdy: samodzielnie na miejscu w czytelni akt, poprzez zlecenie archiwistom poszukiwania określonych informacji a także przez Internet za pomocą serwisu Szukaj w Archiwach oraz innych baz danych. M.in. duże zbiory kopii cyfrowych aktów stanu cywilnego można znaleźć w serwisie Genealogia w Archiwach. W poszukiwaniu materiałów archiwalnych w Archiwach Państwowych pomagają: przewodniki po zasobie, katalogi i informatory publikowane przez Archiwa Państwowe, a także spisy i inwentarze zespołów, dostępne m.in. w serwisie Szukaj w Archiwach i czytelniach Archiwów Państwowych.
Ponieważ archiwiści zbierają i upowszechniają informacje na temat materiałów archiwalnych w informatycznych bazach danych, możliwe jest sprawne i szybkie wyszukiwanie potrzebnych informacji. Serwis Szukaj w Archiwach umożliwia korzystanie z archiwaliów, przechowywanych w Archiwach Państwowych i innych instytucjach z różnych części Polski, online, bez wychodzenia z domu. Z całkowicie otwartego, bezpłatnego dostępu może skorzystać każdy zainteresowany. W Szukaj w Archiwach znaleźć można m.in.: akta metrykalne i akta stanu cywilnego (akt urodzenia, akt małżeństwa i akt zgonu), mapy, zdjęcia, plakaty, nagrania, filmy albo dokumenty techniczne. Serwis stale uzupełniany jest o nowe materiały. Kopie materiałów archiwalnych prezentowane w serwisie, o ile nie zastrzeżono inaczej w opisach tych materiałów lub na samych kopiach cyfrowych, można wykorzystać w dowolny sposób (pobierać ze strony na dysk lokalny, kopiować i rozpowszechniać w inny sposób z wykorzystaniem dowolnej techniki). Serwis jest doskonałym narzędziem do poznawania historii Polski i poszukiwań genealogicznych. Włączono do niego również dane z bazy Program Rejestracji Akt Metrykalnych i Stanu Cywilnego PRADZIAD, informujący o księgach znajdujących się w zasobie Archiwów Państwowych i niektórych archiwach diecezjalnych. W serwisie Szukaj w Archiwach można zobaczyć m.in. dokumenty dotyczące historii, księgi miejskie i plany, stanowiące zapis najważniejszych wydarzeń z historii miast, a także plakaty wydarzeń sportowych i kulturalnych.
Każdy z nas może zostać archiwistą historii rodzinnej. Na stronie internetowej www.archiwarodzinne.gov.pl/domowe-archiwum/poradnik dostępne jest opracowanie przeznaczone dla osób, które posiadają archiwum własnego rodu, bądź chcą je stworzyć. Dzięki temu można dowiedzieć się w jaki sposób samodzielnie i w profesjonalny sposób zadbać o pamiątki przeszłości. Poradnik podzielony został na katalogi odnoszące się do rodzaju materiałów archiwalnych: dokumentów, albumów, fotografii, pamiątek. W poszczególnych kategoriach można znaleźć informacje jak porządkować, opisywać i konserwować dane materiały.
Poszukiwania genealogiczne należy rozpocząć od skompletowania domowego archiwum, porozmawiania z członkami rodziny, poznania tła historycznego oraz pochodzenia dokumentów. W badaniach genealogicznych można korzystać z wielu rodzajów materiałów archiwalnych, np. akt metrykalnych, akt stanu cywilnego, akt kościelnych, spisów ludności, akt sądowych i notarialnych, akt uniwersytetów, szkół i różnych placówek wychowawczych oraz akt partii i stowarzyszeń.
Pierwsze akty stanu cywilnego zostały wprowadzone w okresie zaborów i regulowały je wtedy przepisy państw zaborczych. Cześć takich akt przechowuje się w Archiwach Państwowych, ale wiele z nich nie zachowało się do obecnych czasów. Państwowa, powszechna i jednolita w całym kraju świecka rejestracja stanu cywilnego została wprowadzona dopiero po II wojnie światowej (dekretem z 25 IX 1945 r.). Wtedy też powołano nowe urzędy stanu cywilnego, które tworzą i przechowują:
- akty urodzenia oraz akta dotyczące rejestracji urodzenia – przez 100 lat;
- akty małżeństwa, akty zgonu oraz akta dotyczące ich rejestracji – przez 80 lat.
Po upływie tych okresów urzędy przekazują akta stanu cywilnego do Archiwów Państwowych.
W Dniu Archiwów w wielu polskich archiwach państwowych odbywają się Dni Otwarte. Wydarzenie jest okazją do zapoznania się ze specyfiką instytucji, jej historią, strukturą oraz przechowywanym zasobem. Można wówczas obejrzeć wystawy i filmy, uczestniczyć w prezentacjach, spotkaniach i konkursach. W tych dniach odbywają się warsztaty: genealogiczne oraz z zabezpieczania i czytania dokumentów. To jedna z niewielu okazji, aby zwiedzić archiwum i zobaczyć magazyny, w których spoczywają najcenniejsze archiwalia, czy zajrzeć do pracowni digitalizacji dokumentów, które na co dzień są niedostępne dla publiczności.
Archiwa pełnią kluczową rolę w procesie zachowywania dokumentów, które są fundamentem naszego zbiorowego dziedzictwa. Są strażnikami pamięci narodowej, przechowując dokumenty o wartości historycznej, kulturalnej, prawnej i administracyjnej. Dzięki archiwom możliwe jest badanie przeszłości, zrozumienie teraźniejszości ale również planowanie przyszłości.
Wszystkim archiwistom a szczególnie tym pracującym w Centralnej Bibliotece Statystycznej, Głównym Urzędzie Statystycznym i innych instytucjach statystyki publicznej, z okazji ich święta, składamy najserdeczniejsze życzenia.