17 października Międzynarodowy Dzień Dziedzictwa Niematerialnego
Niematerialne dziedzictwo kulturowe związane jest z wszystkimi elementami kultury, które przekazywane z pokolenia na pokolenie stanowią o tożsamości i ciągłości społeczności. Obejmuje ono tradycje, zwyczaje, praktyki, rytuały, języki, wiedzę i umiejętności, ale też artefakty, przedmioty i miejsca, które są częścią dziedzictwa kulturowego. Reprezentują nie tylko odziedziczone tradycje przeszłości, ale także współczesne twórcze działania, w których uczestniczą przedstawiciele różnych grup społecznych i kulturowych.
Święto, ustanowione zostało na 217. sesji Rady Wykonawczej UNESCO w 2023 r. z inicjatywy Polski (wypracowane w ramach międzyregionalnej współpracy państw). Celem Dnia Dziedzictwa Niematerialnego jest propagowanie tradycji, zwyczajów i umiejętności rzemieślniczych. Podniesienie świadomości i zrozumienie różnorodności kulturowej oraz zachęcanie do działań na rzecz zachowania i ochrony dziedzictwa niematerialnego. Konwencja UNESCO precyzuje dziedziny, w których szczególnie wyraźnie przejawia się to dziedzictwo. Zjawiska mogą należeć do jednej lub kilku grup jednocześnie. Są to:
- tradycje i przekazy ustne, w tym język (m.in. przysłowia, zagadki, opowieści, rymowanki, legendy, mity, poematy i pieśni epickie, zaklęcia, modlitwy, śpiewy, recytacje, przedstawienia dramatyczne i inne);
- sztuki widowiskowe (muzyka wokalna i instrumentalna, taniec, teatr, pantomima, poezja śpiewana, widowiska i in.);
- umiejętność wytwarzania naczyń ceramicznych techniką tradycyjną;
- zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne;
- wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata (mogą wyrażać się w języku, tradycjach ustnych, wspomnieniach, duchowości czy światopoglądzie);
- umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym;
Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO nakłada obowiązek sporządzenia inwentarza niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Realizacje tego wymogu prowadzone są przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Dzięki nim powstała Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Krajowa lista, tworzona przez Narodowy Instytut Dziedzictwa od 2013 r., jest jednym ze sposobów na ochronę i promocję polskich tradycji, przekazów ustnych, zwyczajów, obrzędów czy wiedzy związanej z rzemiosłem. Decyzję o wpisie podejmuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek grup, wspólnot i organizacji pozarządowych, czyli depozytariuszy danego elementu dziedzictwa, na podstawie rekomendacji Rady ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Na krajowej liście znajdują się obecnie 103 wpisy (stan na 17.12.2024r.) Są wśród nich szopkarstwo krakowskie, kultura bartnicza czy tradycyjne flisactwo.
Od 2018 r. istnieje także krajowy rejestr, który ma służyć jako platforma wymiany doświadczeń oraz inspiracji dla państw-stron Konwencji, wspólnot oraz wszystkich zainteresowanych ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wnioski składane są w Narodowym Instytucie Dziedzictwa.
Aby dziedzictwo niematerialne wciąż było żywe, musi pozostać istotne dla danej kultury, być regularnie praktykowane i przyswajane w obrębie społeczności i pomiędzy pokoleniami. Działania mające na celu ochronę muszą zatem zawsze angażować wspólnoty, grupy czy jednostki, które kultywują takie dziedzictwo. Symbolem polskiej edycji Międzynarodowego Dnia Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego jest leluja – papierowa wycinanka charakterystyczna dla kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Wycięta z jednego kawałka kolorowego papieru ma symetryczną kompozycję w formie drzewka z bogatą ornamentyką i ażurowymi zdobieniami, a jej kształty mogą przypominać koło, prostokąt, owal lub gotycki łuk.
Więcej informacji na temat niematerialnego dziedzictwa kulturowego można znaleźć na stronie https://niematerialne.nid.pl/