Osoby niewidome i niedowidzące w świecie książek
Osoby niepełnosprawne, w tym te z uszkodzonym narządem wzroku chcą także poznawać świat książek. Warto zatem przybliżyć możliwości jakie ma ta grupa społeczna. Mogą czytać książki wydrukowane alfabetem Braille’a, będącego kombinacją sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch kolumnach, która daje 64 znaki. Dla najmłodszych czytelników przygotowywane są natomiast książki dotykowe. Są to przeważnie mini książeczki pisane w Braille’u i powiększonym czarnym drukiem, wzbogacone wypukłymi ilustracjami, przygotowanymi z materiałów o różnych fakturach. Audiobooki czyli książki do słuchania, zwane też książkami mówionymi, są doskonałym rozwiązaniem dla tych, którym czytanie pisma Braille'a sprawia większe problemy. Kiedyś książki nagrywano na kasetach, dziś na płytach lub w formie plików, często w doskonałych aktorskich interpretacjach. Coraz częściej w tej formie publikowana jest nie tylko literatura piękna, ale także podręczniki i literatura naukowa. Popularny wśród niewidomych moli książkowych jest wciąż Czytak, umożliwiający odtwarzanie audiobooków zarejestrowanych w formacie mp3. Jest on wygodny, łatwy w obsłudze dla niewidomych i słabowidzących; ma plastikową, pasującą do dłoni obudowę, lekko wypukłe klawisze, odstające od krawędzi pokrętło regulacji głosu. Widzącym wydawać się może nieco toporny, ale to właśnie sprawia, że jest użyteczny dla niewidomych. Współczesne smartfony i zainstalowane na nich aplikacje ułatwiające tzw. dostępność, to kolejna forma poznawania literatury. Aplikacje podczas współpracy z translatorami, pozwalają też czerpać teksty z literatury zagranicznej, szczególnie tej fachowej czy akademickiej. Są też przystawki umożliwiające czytanie i pisanie alfabetem Braille'a, komunikujące się za pośrednictwem połączenia Bluetootha z komputerem czy smartfonem. Posiadają brajlowską klawiaturę doskonale znaną niewidomym ze starych maszyn do pisania oraz brajlowski wyświetlacz, umożliwiający czytanie palcami wypukłych kropek stanowiących bezpośrednie przetworzenie tekstu z ekranu podłączonego do czytnika urządzenia elektronicznego. Aby umożliwić osobom niewidzącym i słabowidzącym korzystanie ze zbiorów bibliotecznych coraz więcej placówek wyposaża się w specjalistyczne urządzenia. Tworzone są stanowiska komputerowe ze specjalnym oprogramowaniem udźwiękowującym, posiadające syntezatory mowy i program powiększający. Udostępniany jest sprzęt pozwalający na przetwarzanie materiałów drukowanych do postaci elektronicznej, mini skanery sczytujące treść i stacjonarne powiększalniki, notatniki do pisania w Braille’u czy przenośne odtwarzacze książek mówionych. Powstają internetowe serwisy biblioteczne, tworzone przez uczelnie wyższe, które przygotowują materiały dydaktyczne zaadaptowane do potrzeb osób niewidomych. Serwisy pozwalają na wyszukiwanie i przeglądanie zgromadzonych zbiorów. Prosty i czytelny interfejs umożliwia sprawne poruszanie się po nich osobom niewidomym i słabowidzącym. Dodatkowo, osoby słabowidzące mają do wyboru kilka schematów graficznych, co pozwala im dostosować wygląd serwisu do posiadanych przez nich wad wzroku. Przykładem działań wspomagających osoby niepełnosprawne na płaszczyźnie czytelnictwa jest między innymi prowadzony od 2013 r. Dział Zbiorów dla Niewidomych w Głównej Bibliotece Pracy i Zabezpieczenie Społecznego w Warszawie. Gromadzone i udostępniane są publikacje drukowane pismem Braille’a, książki mówione, zbiory tyflologiczne: wydane w zwykłym druku, pozycje naukowe i popularnonaukowe, poruszające zagadnienia z zakresu problematyki rehabilitacyjnej i społecznej osób z dysfunkcją wzroku, płyty muzyczne oraz teksty cyfrowe: literatura zapisana w sposób umożliwiający jej odczyt na monitorze brajlowskim lub mową syntetyczną. Na księgozbiór Działu składa się: literatura piękna, klasyka, powieści, pozycje popularnonaukowe, poradniki, nuty, mapy, atlasy, podręczniki szkolne, książki w językach obcych oraz bieżące i archiwalne czasopisma środowiska niewidomych i słabowidzących.
Największą jednak biblioteką służącą osobom niewidomym i niedowidzącym jest Centralna Biblioteka Polskiego Związku Niewidomych w Warszawie. Początkowo gromadziła jedynie książki brajlowskie, z czasem wzbogacając ofertę o książki mówione, z powiększoną czcionką, a ostatnio dokumenty na nośnikach elektronicznych.
Pierwsze polskie biblioteki brajlowskie zaczęły powstawać przed pierwszą wojną światową przy szkołach kształcących dzieci niewidome. Większość z nich uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej. Jednym z niewielu księgozbiorów, które się zachowały, pozostał ten istniejący w ramach Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Biblioteka Centralna Polskiego Związku Niewidomych swoją działalność rozpoczęła w styczniu 1953 r. Jej księgozbiór składał się z niewielkiej liczby książek wyprodukowanych w Gdańsku - Wrzeszczu oraz z poniemieckich nut brajlowskich, pochodzących ze szkoły dla niewidomych w tej miejscowości. Była to wówczas pierwsza miejscowość w powojennej Polsce, gdzie zaczęto wydawać książki brajlowskie. Początkowo przepisywano je ręcznie, a od 1948 r. zaczęto je drukować. W 1950 r. Dział Wydawniczy oraz drukarnię Związku Pracowników Niewidomych przeniesiono do Warszawy. W 1962 r., w związku z powołaniem do życia studia nagrań, zaczęto gromadzić książki mówione. Były one nagrywane na taśmach szpulowych, natomiast od 1972 r. na kasetach magnetofonowych. W 1991 r. rozpoczął się nowy etap w działalności placówki - proces komputeryzacji. Obecnie w ramach Biblioteki Centralnej funkcjonuje: Dział Książki Brajlowskiej, Dział Książki Mówionej, Dział Zbiorów Tyflologicznych, Muzeum Tyflologiczne, Dział Książek Zapisanych Systemem Cyfrowym oraz Wypożyczalnia Płyt Kompaktowych. W grudniu 1994 r. oddano do użytku pierwszy w Polsce katalog książek mówionych zredagowany w systemie komputerowym. Oprócz katalogu skomputeryzowano ewidencję czytelników i stworzono system baz danych ułatwiający proces wypożyczania książek. W 1999 r. w Internecie udostępniono wykaz czasopism. W bibliotece gromadzi się czarnodrukowe książki, gazety i czasopisma (niektóre z powiększoną czcionką), które w większości dotyczą różnych aspektów życia i działalności osób z uszkodzonym narządem wzroku. Placówka współpracuje między innymi z bibliotekami: Akademii Pedagogiki Specjalnej, Uniwersytetu Warszawskiego oraz z Biblioteką Publiczną m. st. Warszawy.
Źródło zdjęć: serwis Lubimy czytać, 2022, https://lubimyczytac.pl/ksiazki-dla-niewidomych-jak-czytaja-ludzie-ktorzy-nie-widza-druku [dostęp: 2022-12-27].
