20. edycja Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus
Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus to jedyna przyznawana w kraju nagroda, która wskazuje i promuje najlepsze książki autorów pochodzących lub tworzących w krajach Europy Środkowej. Nagroda Angelus pełni ważną rolę popularyzatorską, pozwala zaznajomić się z aktualnym dorobkiem literackim i poznać współczesne problemy regionu. Pierwsza edycja Nagrody odbyła się w 2006 r., a od 2010 r. przyznawany jest także Angelus za przekład – dla tłumaczki bądź tłumacza nagrodzonej książki. Swoje wyróżnienie, za sprawą Nagrody im. Natalii Gorbaniewskiej, przyznają również czytelnicy, w głosowaniu internetowym. W ramach jubileuszowej dwudziestej edycji wprowadzone zostały jednak zmiany, jeśli chodzi o sposób prezentacji nominowanych książek. W przededniu tegorocznej gali – w piątek 17 października odbyło się wydarzenie zatytułowane „Kawiarnia Europa”, podczas którego można było usłyszeć siedem europejskich języków. Wszystko za sprawą autorek i autorów nominowanych do Angelusa, którzy przeczytali fragmenty swoich książek. Czytaniom w językach oryginalnych towarzyszyły wyświetlane teksty polskich przekładów. Dzień później, odbyła się dyskusja pt. „Europa w przekładzie”. Udział w spotkaniu wzieli tłumaczki i tłumacze książek, które dotarły do tegorocznego finału. Fundatorem Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus jest miasto Wrocław, a operatorem Wrocławski Dom Literatury. W 2024 r. Nagrodę otrzymała Monika Helfer - austriacka pisarka, autorka powieści, opowiadań, sztuk teatralnych i książek dla dzieci - za książkę Hałastra.
Siedem finałowych książek nominowanych w 2025 r. do Nagrody Literackiej Angelus:
Darko Cvijetić - „Winda Schindlera”, tłum. Dorota Jovanka Cirlić, Oficyna Literacka Noir sur Blanc (Bośnia i Hercegowina)
Darko Cvijetić w nietypowy dla powieści sposób opowiada o dramacie, który rozegrał się w Bośni i Hercegowinie. Wojna na Bałkanach pogrzebała świat, jaki do tej pory znaliśmy. Autor opowiada o tym na przykładzie losów mieszkańców dwóch sąsiadujących ze sobą wieżowców w Prijedorze, którzy podczas wojny stanęli po dwóch stronach konfliktu. Nagle ze znajomych, przyjaciół, a nawet członków rodziny stali się wrogami.
Inga Gaile -„Skarbeniek”, tłum. Daniel Łubiński, Wydawnictwo Marpress (Łotwa)
Sarma rozstaje się z mężem. Z dnia na dzień zostaje sama z dwójką małych dzieci. Presja społeczna wymusza na niej bycie „matką doskonałą”. To oraz brak akceptacji samej siebie sprawia, że w jej głowie pojawia się… Skarbeniek – wewnętrzny głos który stara się znaleźć formę wyrazu dla tego, co zwykle nazywamy feminizmem.
Eugenia Kuzniecowa - „Drabina”, tłum. Iwona Boruszkowska, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak (Ukraina)
Tolik zawsze marzył o własnym domu w Hiszpanii. Kiedy jego marzenie się spełniło i usiadł w wygodnym fotelu, w Ukrainie wybuchła wojna. Wyśniona oaza spokoju zaczyna przypominać jego dom rodzinny w Ukrainie, pojawia się liczna rodzina z kotami i psem. W fontannie, na tonie nawozu, cioteczna babka posadziła pomidory, a wujek uzależnił się od flippera. A Tolik wchodzi do swojego pokoju przez balkon, po drabinie. To pełna humoru opowieść o sile więzi rodzinnych i niespodziankach jakie płata nam los.
Fatos Lubonja - „Drugi wyrok”, tłum. Dorota Horodyska, Fundacja „Pogranicze” i Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” (Albania)
Fatos Lubonja w więzieniach i obozach komunistycznej Albanii spędził siedemnaście lat. Teraz walczy o pamięć o miejscu, w którym dokonywano zbrodni w okresie komunizmu i ocalenie popadającego w ruinę więzienia. Paradoks … ,a może potrzeba na zachowanie nieskażonej polityką tożsamości.
Clemens J. Setz - „Pociecha rzeczy okrągłych”, tłum. Agnieszka Kowaluk, Wydawnictwo Filtry (Austria)
Autora najbardziej interesuje to, co podatne na zranienie i odbiegające od normy. Jednak szaleństwo bohaterów Setza jest zaskakująco „racjonalne”: w istocie chroni ich przed bólem egzystencji i chaosem świata. Pozorny jest również surrealizm tych opowiadań: wprowadzając elementy fantastyczne, autor podkreśla alienację swoich postaci, ich poczucie nierealności istnienia.
Leelo Tungal - „Mała towarzyszka i listy”, tłum. Marta Perlikiewicz, Wydawnictwo KEW (Estonia)
Czas stalinowskich represji w Estonii. Mama małej Leelo zostaje aresztowana za rzekomą zdradę radzieckiej ojczyzny. Oczami czterolatki poznajemy świat w czasie okrutnego terroru, która z dziecinnym optymizmem czeka na powrót ukochanej mamy.
Joanna Wilengowska - „Król Warmii i Saturna”, Wydawnictwo Czarne (Polska)
Ta historia rozgrywa się na jedenastym piętrze olsztyńskiego wieżowca - dziś, wczoraj, kilkadziesiąt lat temu. Opowiadana jest po polsku, niemiecku, warmińsku. Bohaterka jako jedna ze stu czterdziestu ośmiu osób w ostatnim spisie powszechnym zadeklarowała narodowość warmińską, wciąż stara się zrozumieć, czym jest dla niej mała ojczyzna, która składa z okruchów wspomnień ojca, z własnego podsłuchiwania i tropienia śladów.
18 października nagrodę Angelusa 2025 otrzymał Darko Cvijetić za książkę Winda Schindlera. Autor urodził się w 1968 r. w Prijedorze. Tworzy w wielu obszarach literatury (poezja, proza, dramat), spełnia się także jako aktor i reżyser. W języku polskim ukazały się do tej pory jego tomiki poezji: „Gęsia skóra” (wyd. Instytut Kultury Miejskiej, 2019) i „Śnieg robił wszystko, żeby nie spaść” (wyd. pol. 2024) oraz książka „Czemu na podłodze śpisz” (wyd. Noir sur Blanc, 2025).
Zgodnie z tradycją, przyznane zostało także wyróżnienie za przekład nagrodzonej książki na język polski, które trafiło do Doroty Jovanki Ćirlić, tłumaczki literatury pięknej, redaktorki i publicystki, członkini Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Laureatką Nagrody im. Natalii Gorbaniewskiej 2025 została estońska pisarka Leelo Tungal, która czytelników zachwyciła książką Mała towarzyszka i listy. Autorka urodzona w 1947 r. tworzy głównie wiersze, opowiadania i powieści dla dzieci; zajmuje się również tłumaczeniami z innych języków. Książka ukazała się w przekładzie Marty Perlikiewicz dzięki Kolegium Europy Wschodniej.
Szczegółowe informacji: https://angelus.com.pl/
Źródło zdjęć: https://angelus.com.pl/2025/05/angelus-2025-lista-zgloszonych-ksiazek/